Chociaż przeciętnemu turyście, odwiedzającemu teren naszych borów, krajobraz drzewostanów Nadleśnictwa Kaliska nie kojarzy się kępami prastarych, powykrzywianych cisów, jakie można spotkać w rezerwatach, to taki gatunek występuje na terenie Nadleśnictwa Kaliska dzięki programowi restytucji tego gatunku.

Restytucja oznacza przywrócenie zagrożonego gatunku (rośliny lub zwierzęcia) do środowiska, w którym naturalnie dawniej występował. Cis pospolity Taxus baccata występował na terenie Nadleśnictwa Kaliska historycznie w żyźniejszych fragmentach drzewostanów, które nie tworzyły tak zwartych kompleksów jak obecnie. Według badań nad tym gatunkiem, cis nigdy nie tworzył jednolitych i wielkopowierzchniowych drzewostanów, ale jako małe populacje istniał na większości terenów całej Europy. W Polsce naturalny zasięg tego gatunku to północna, zachodnia i południowa część kraju. Gatunek ten w naszych warunkach osiąga swoją wschodnią granicę występowania.

Od początków cywilizacji, człowiek korzystał z dóbr lasu w sposób nie zawsze racjonalny. Drewno cisa jest znane ze swojej wytrzymałości, twardości i niespotykanego rysunku na przekrojach. Jest to również gatunek o bardzo wolnym przyroście. Takie cechy spowodowały, że cis „wycofywał się” z europejskich lasów już od połowy XV wieku. Był bardzo intensywnie pozyskiwany dla budownictwa osadniczego, zdobnictwa i produkcji broni. Polski władca Władysław Jagiełło już w 1423 roku wydał statut, w którym nakazał chronić „…drzewa, które znajdują się być w wielkiej cenie jako jest cis albo im podobne…”

Obecnie na terenie Polski występują 33 rezerwaty założone w celu ochrony naturalnych skupisk cisów pospolitych. Oprócz form rezerwatowych (ochrona bierna), cisa chronimy również w sposób czynny, przy pomocy wspomnianej wcześniej restytucji. Najstarsze nasadzenia tego szlachetnego drzewa istnieją w Leśnictwie Drzewiny i pochodzą z 1997 roku. Obecnie najwyższe drzewa mają ponad 4 m wysokości, ale są takie, które nie przekroczyły 1 m (dla porównania sosna w takim samym wieku osiąga ponad 10 m wysokości).

W latach 1998 – 2015 posadzono ponad 4 tyś. sadzonek, które wyhodowano z nasion legalnie pozyskanych w rezerwatach: „Cisy Staropolskie w Wierzchlesie”, „Choczewskie Cisy”  „Cisy w Czarnem” i „Jasień”. Miejsca wybrane do wprowadzenia sadzonek reprezentują zarówno ubogie siedliska borowe, średnio żyzne drzewostany mieszane jak i najbardziej żyzne lasy liściaste. W każdym przypadku wybór miejsca determinowany był przez obecność zbiorników wodnych (śródleśne bagna, cieki wodne, jeziora). Cis pospolity do rozwoju wymaga wysokiej wilgotności powietrza. Taki specyficzny mikroklimat panuje w naszych drzewostanach przy zbiornikach wodnych odtworzonych w ramach tzw. ”małej retencji” w ubogiej części borowej nadleśnictwa.

Proces restytucji nie skończył się na posadzeniu drzewek. Po każdym sezonie wegetacyjnym pracownicy nadleśnictwa dokonują pomiaru wysokości każdego drzewka i jego oceny jakościowej. Taka duża baza danych pozwala po pewnym czasie dokonywać analiz i porównań. Ponad 20 lat i tysiące pomiarów pozwoliły wyciągnąć już pewne wnioski z charakterystyki występowania cisa na naszym terenie. Pomiary wykazały, że gatunek ten rośnie dwukrotnie szybciej na żyznych siedliskach „lasowych” w porównaniu z ubogimi borami sosnowymi. Przyrost ten w ostatnim dziesięcioleciu wynosił od 7 cm/rok do prawie 20 cm/rok. Coroczne oględziny drzewek pokazały również jak kondycja cisów zależna jest od opadów. Susza w latach 2014-2016 spowodowała mniejszy przyrost, a brak śnieżnych zim zwiększył szkody od mrozu w młodszych nasadzeniach.

W Nadleśnictwie Kaliska bada się również, jak sadzonki pochodzące z wymienionych wcześniej rezerwatów aklimatyzują się w naszych drzewostanach. W hodowli każdego gatunku drzewa bardzo ważne jest pochodzenie danej populacji i jej pula genowa. Im jest ona bogatsza, tym większe prawdopodobieństwo na przystosowanie się do lokalnych warunków. Takie powierzchnie badające tzw. proweniencje istnieją w Leśnictwie Drzewiny i w Arboretum w Wirtach.

Cis pospolity nadal nie będzie tworzył zwartych i rozległych drzewostanów na Pomorzu, ale nie ma on takiego zadania w przyrodzie. W warunkach jednogatunkowych drzewostanów sosnowych tworzy podszyt i enklawy przy zbiornikach wodnych. W ten sposób wzbogaca się bioróżnorodność lasu i chronimy reliktowy gatunek przed wyginięciem.

Tekst:T.Wegner, Leśnictwo Drzewiny